Uszkodzenie lub zniszczenie pojazdu mechanicznego, które powstało wskutek ruchu innego pojazdu rodzi szereg negatywnych zdarzeń w sytuacji majątkowej poszkodowanego. Oprócz konieczności poniesienia kosztów naprawy pojazdu mechanicznego lub zakupu innego pojazdu, poszkodowany ponosi szereg innych wydatków związanych z faktem zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy. W relacjach ubezpieczyciel i poszkodowany dość częstym przedmiotem kontrowersji była i jest ocena zasadności roszczenia o zwrot kosztów najmu samochodu zastępczego za czas likwidacji szkody, w szczególności jeśli roszczenie to kierowane jest przez konsumentów (osoby, które wykorzystywały swój uszkodzony lub zniszczony pojazd mechanicznych do innych celów, niż prowadzenie działalności gospodarczej). W postępowaniach skargowych prowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych można spotkać różnorodne stanowiska ubezpieczycieli, które albo odmawiają zwrotu kosztów najmu konsumentów w ogólności, twierdząc, że jest to szkoda niemajątkowa albo wprowadzają ograniczenia dla tych osób poprzez nałożenie na nich dodatkowego obowiązku udowodnienia, że wynajmując pojazd zastępczy konsument działał w celu wyłączenia innej szkody w jego mieniu albo że w okresie likwidacji szkody nie mógł poruszać się za pomocą komunikacji publicznej.
Ocena roszczeń konsumentów o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego to nie jedyny obszar sporów, który można zdiagnozować podczas rozpoznawania przez Rzecznika Ubezpieczonych skarg poszkodowanych w wypadkach i kolizjach drogowych. Spory dotyczą również czasu, za który poszkodowany może żądać zwrotu poniesionych kosztów najmu przy szkodzie częściowej i całkowitej. Problemy można również dostrzec podczas weryfikacji poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego do tzw. średnich stawek rynkowych, czy też ustalania świadczenia odszkodowawczego z powyższego tytułu w kwocie netto (bez podatku VAT). W skargach i emailach poszkodowanych często pojawiają się także pytania jaki ma wpływ opóźnienie w wypłacie odszkodowania za szkodę w pojeździe na ponoszone koszty najmu pojazdu zastępczego oraz czy dopuszczalne jest pomniejszenie odszkodowania o zaoszczędzone koszty eksploatacji o tzw. „kilometrówki”.
Rzecznik Ubezpieczonych dostrzegając istniejące problemy przy refundacji kosztów najmu samochodu zastępczego, a także ich społeczny wymiar, opracował stanowisko dotyczące refundacji kosztów najmu samochodu zastępczego. Zawiera ono opis charakteru tego roszczenia, omówienie orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w sprawach o zwrot tych kosztów, a także odniesienie się do szeregu innych problemów, które występują przy refundacji kosztów najmu pojazdu zastępczego. Pełną treść stanowiska Rzecznika znajdą Państwo w opracowaniu.
Zachęcamy jednocześnie do zapoznania się orzecznictwem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych w sprawach o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego. Treść tych orzeczeń znajdą Państwo w naszej Bazie Orzecznictwa Sądowego.
Uzyskane i opublikowane na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych orzeczenia sądów powszechnych w sprawach o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego pozwalają na sformułowanie wniosku, iż aktualnie przeważającą linią orzecznictwa jest uznanie, że utrata możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego przez konsumenta stanowi szkodę majątkową, brak jest szczególnych ograniczeń dla tych osób np. nakazujących w pierwszej kolejności skorzystanie z komunikacji publicznej, a jeśli jest to niemożliwe albo utrudnione to dopiero wówczas konsument może wynająć pojazd zastępczy. Rzecznik Ubezpieczonych zdiagnozował incydentalne wyroki, które nieco odmiennie kwalifikują roszczenia konsumentów o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego. Z tych względów, ale również z uwagi na społeczny wymiar problemu, Rzecznik Ubezpieczonych w dniu 16 grudnia br., złożył do Sądu Najwyższego wniosek o podjęcie uchwały mającej na celu usunięcie rozbieżności w orzecznictwie sądowym w przedmiocie roszczenia osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego. Rzecznik Ubezpieczonych żywi przekonanie, iż uchwała Sądu Najwyższego przyczyni się do rozwiązania problemów konsumentów w sprawach o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego, które występują na etapie likwidacji szkody, ale również przyczyni się do przyśpieszenia procesu likwidacji szkód komunikacyjnych z umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Do najważniejszy tez Rzecznika Ubezpieczonych w przygotowanym stanowisku można zaliczyć:
Rzecznik Ubezpieczonych w pełni podziela stanowisko, które zostało wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004 roku (sygn. akt IV CK 672/03), że utrata możliwości korzystania z rzeczy stanowi szkodę majątkową. Jeżeli więc poszkodowany poniósł w związku z tym koszty, które były konieczne na wynajem pojazdu zastępczego, to mieszczą się one w graniach skutków szkodowych podlegających wyrównaniu. Przez wydatki konieczne Rzecznik Ubezpieczonych rozumie czynsz najmu za pojazd zastępczy o zasadniczo podobnej klasie do pojazdu uszkodzonego albo zniszczonego, ustalony według stawki najmu obowiązującej na danym rynku lokalnym, który poszkodowany, zgodnie z treścią umowy najmu jest zobowiązany do spełnienia na rzecz wynajmującego, ażeby w okresie naprawienia szkody mógł korzystać z pojazdu zastępczego.
W opinii Rzecznika Ubezpieczonych status poszkodowanego – czy jest to konsument, czy też przedsiębiorca – nie powinien mieć wpływu na zasadę i podstawę odpowiedzialności za szkodę. Utrata możliwości korzystania z rzeczy powstaje w obu przypadkach. Zakres szkody powstałej z tego tytułu może przybrać różne rozmiary, lecz nie powinno mieć to wpływu na samą zasadę odpowiedzialności za szkodę, która została wyrażona w art. 361 k.c.
Zdaniem Rzecznika Ubezpieczonych utrata możliwości korzystania z rzeczy nie może być odtworzona przez skorzystanie z komunikacji publicznej. Istnienie, funkcjonowanie w miejscu zamieszkania poszkodowanego komunikacji publicznej nie powinno być okolicznością, która pozbawia konsumenta możliwości dochodzenia swoich roszczeń o zwrot poniesionych kosztów najmu pojazdu zastępczego. Autonomia poszkodowanego w zakresie kształtowania własnego bytu przy pomocy nabytych lub posiadanych środków trwałego użytku np. przy pomocy pojazdu zastępczego i w realizacji wyznaczonych sobie celów nie jest i nie będzie w ten sposób przywrócona.
Rzecznik Ubezpieczonych w przypadku roszczeń konsumentów o zwrot kosztów najmu samochodu zastępczego nie dostrzega, ażeby przepisy polskiego Kodeksu cywilnego wprowadzały dla tych osób liczne ograniczenia i ciężary dowodowe co do „niezbędności” takiego najmu, w szczególności, że ta „niezbędność” powstaje, jeżeli konsument nie może poruszać się w okresie likwidacji szkody za pomocą komunikacji publicznej. Zasadność roszczenia jest uzależniona nie od funkcjonowania komunikacji publicznej, ale od istnienia związku przyczynowego pomiędzy utratą możliwości korzystania z rzecz wskutek jej zniszczenia albo uszkodzenia a poniesionymi kosztami najmu pojazdu zastępczego.
Aktualny stan rozwoju stosunków społeczno – gospodarczych, powszechność posiadania i korzystania z pojazdu mechanicznego, czyniące jego używanie stałym i nieodzownym elementem naszej rodzinnej i społecznej egzystencji, w opinii Rzecznika Ubezpieczonych, nie mogą prowadzić do wniosku, że istnieje lub powinna zostać wprowadzona nadzwyczajność tego roszczenia tylko dlatego, iż pojazd mechaniczny nie jest źródłem przychodu, zaś w miejscu zamieszkania funkcjonuje komunikacja publiczna. W XXI wieku pojazd mechaniczny nie jest przejawem luksusu, jest to rzecz typowa, normalna, powszechna. Konsument nabywa pojazd mechaniczny nie tylko do realizacji czynności życia codziennego, ale również do potencjalnej możliwości z niego skorzystania, gdy zajdzie ku temu potrzeba. Gdyby poszkodowany – konsument chciał realizować określone cele za pomocą komunikacji publicznej to nie nabywałby w ogóle pojazdu.
W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych czas najmu przy szkodzie częściowej powinien być wyznaczony rzeczywistym czasem naprawy tj., okresem, w którym uszkodzony pojazd mechaniczny w normalnym toku mógł zostać naprawiony z uwzględnieniem czynności procesu likwidacji szkody. Przy szkodzie całkowitej czas najmu to okres od dnia zniszczenia pojazdu do dnia, w którym poszkodowany może nabyć analogiczny pojazd, nie dłuższy niż do dnia zapłaty odszkodowania. Istnieć mogą jednak przypadki, w których dzień spełnienia świadczenia odszkodowawczego za szkodę całkowitą w pojeździe nie będzie przerywał związku przyczynowego pomiędzy utratą możliwości korzystania z pojazdu wskutek jego zniszczenia a wynajmem pojazdu zastępczego. Natomiast za szkodę w postaci poniesionych przez poszkodowanych kosztów najmu samochodu zastępczego, spowodowaną wskutek postępowania zakładu ubezpieczeń, mającego w świetle bezspornych ustaleń wszelkie cechy zwłoki w spełnieniu świadczenia, odpowiedzialność na podstawie art. 471 k.c. może ponosić ubezpieczyciel.
